Basiskennis en gebruik van momentsleutels

Wie zelf wil sleutelen aan zijn motor, kan niet om het onderwerp momentsleutels heen. Want veel schroefverbindingen op de machine moeten met een nauwkeurig gedefinieerde kracht worden aangehaald. Bij te veel kracht kan de schroef stukdraaien of het schroefdraad worden beschadigd. Bij te weinig kracht gaan bijvoorbeeld asmoeren of remklauwbouten een ernstig veiligheidsrisico vormen.

Een momentsleutel garandeert (bij goed gebruik) het juiste aanhaalmoment en daarmee de optimale klemkracht tussen schroef en schroefdraad.

Trouwens: het aanhaalmoment (M) wordt berekend als de radius van de hefboombeweging (r) maal de uitgeoefende kracht (F).

Voor toepassingsgerichte schroefverbindingen in voertuigen geven fabrikanten heel specifieke aanhaalmomenten; deze waarden zijn in het werkplaatshandboek of de bedieningshandleiding van de motor terug te vinden. Het gaat dan bijv. om asmoeren, olieaftapschroeven, remklauwbouten, bouten aan de kroonplaat, cilinderkopbouten en verschillende motorschroeven. Als deze waarden worden overschreden, kan dit leiden tot vervorming of overmatige spanning van onderdelen, kromtrekken van bijv. een afdichtingsvlak, beschadiging van een schroefdraad of afbreken van de bout. 

Bovendien gelden voor normschroeven afhankelijk van de draaddiameter, de spoed, het materiaal en de kwaliteitscategorie algemeen geldende norm-aanhaalmomenten. Dat is een handige richtlijn als er over een schroefverbinding verder geen informatie te vinden is. Zulke waarden zijn bijv. te vinden op het internet, in vakliteratuur of tabellenboeken voor metaal- of motorvoertuigtechniek en beknopt samengevat in onze sleuteltip Basiskennis over schroeven.

De eenvoudigste en voordeligste vorm is gebaseerd op een torsiestaaf, waarvan de verdraaiing ten opzichte van een vaste staaf de waarde op een schaal of meter weergeeft. Bij het draaien van de sleutel moet goed op de weergegeven waarde worden gelet en bij het bereiken van de gewenste waarde moet meteen worden gestopt.

Bij deze momentsleutels moet vóór het gebruik de gewenste waarde worden ingesteld. Zodra die waarde wordt bereikt, wordt een signaal gegeven. Dat kan een hoorbaar of voelbaar signaal zijn ('knak'-sleutel). Het signaal kan ook inhouden dat de sleutel 'doorschiet' ('slipper') of knikt ('knik'-sleutel) of dat het signaal in een display wordt weergegeven.

De meest gebruikelijke momentsleutels zijn 'knak'-sleutels, dus hieronder geven we een nauwkeurige beschrijving van dit soort sleutels en hun gebruik.

Zoek eerst het aanhaalmoment voor de aan te draaien schroef in het werkplaatshandboek of de bedieningshandleiding. Ontgrendel daarna de beveiliging aan het einde van de greep. Door de greep te draaien, kan de waarde als volgt worden ingesteld. 

Eerste voorbeeld: een schroef moet worden aangehaald met 40 Nm. Draai de draaigreep hiervoor net zolang tot de referentierand ter hoogte van de nulstand exact op één lijn staat met de streep van 40 op de schaal.

Tweede voorbeeld: een schroef moet worden aangehaald met 44 Nm. Draai de draaigreep weer net zolang tot de referentierand ter hoogte van de nulstand exact op één lijn staat met de streep van 40 op de schaal. Draai de greep nu verder, tot stand 4 op de draaigreep op één lijn staat met de verticale lijn van de schaal. 

Schuif de beveiliging onder aan de greep terug in de vergrendelingspositie. De momentsleutel is nu gereed voor gebruik.

Nu kun je de vooraf handmatig licht aangedraaide schroefverbinding met de momentsleutel vastdraaien. Zet de momentsleutel hiervoor met een passend opzetstuk (steeksleuteldop of bit-opzetstuk) op de schroef en bedien deze rustig met een continu werkende kracht op de greep van de hendel. 

Het bereiken van het ingestelde aanhaalmoment wordt aangegeven door een voelbare kleine schok met een gelijktijdig 'knak'-geluid. Let goed op deze activering van de sleutel! Draai daarna niet verder vast, anders overschrijd je het ingestelde aanhaalmoment. 

Wanneer je de indruk hebt dat een schroef bij het vastdraaien niet bestand is tegen het aanhaalmoment, 'zacht' aanvoelt e.d., stop dan direct met het verder aandraaien van deze schroef. Waarschijnlijk is in dit geval het schroefdraad defect of het schroefmateriaal te zacht. Controleer de componenten voordat het schroefdraad afbreekt en de schroef eventueel nog slechts moeizaam kan worden gedemonteerd.

Op onderdelen met meerdere parallelle schroefverbindingen, bijv. cilinderkoppen, worden de schroeven stapsgewijs aangehaald: eerst allemaal met een klein aanhaalmoment, dan met een iets meer en pas bij de derde stap met de definitieve waarde. Zo kan het vast te schroeven werkstuk zich gelijkmatig aanpassen, trekt het niet krom en breekt het niet.

Houd er bovendien rekening mee dat sommige onderdelen met meerdere schroefverbindingen in een bepaalde volgorde, bijvoorbeeld kruislings of van binnen naar buiten, moeten worden aangehaald. Werk in dat geval altijd volgens de specificaties van de fabrikant.

Als de momentsleutel zijn werk heeft gedaan, moet je deze ontgrendelen en de afsteldraaigreep zover terugzetten tot de rand met de laagste cijferwaarde op de schaal op één lijn staat, maar niet verder. Alleen in deze stand is de veer binnen in de momentsleutel ontspannen. Iedere langdurige belasting, of het om trekken of druk gaat, maakt dat de veer slap wordt en dat de nauwkeurigheid van de weergave onomkeerbaar verslechtert.